Geschreven door Anne Kuit, editing/feedback  door Joy Van de Cauter

Genderdiversiteit en genderdysforie (een gevoel van onbehagen ten opzichte van het geslacht waarmee je geboren bent) komen relatief vaak voor bij personen die zich op het autismespectrum bevinden. (Heylens et al., 2018) Voor sommige van hen maakt deze combinatie het lastig een plaats te vinden in een wereld die op meerdere manieren niet voor hen gemaakt lijkt te zijn. Voor anderen is het hebben van een autismespectrumstoornis (ASS) juist een positieve factor in de ontwikkeling van hun genderidentiteit; hun autisme zorgt ervoor dat zij minder angst hebben voor een negatieve perceptie van anderen. (ColemanSmith et al., 2020). Zeker is dat de twee kenmerken op elkaar inspelen. Tijd om erin te duiken. 

Autismespectrumstoornis

Voor we dieper ingaan op de combinatie trans* en ASS is het belangrijk die laatste term te definiëren. De benaming ASS wordt nog niet zo lang gebruikt. Eerder spraken we over autisme en verschillende vormen daarvan, zoals bijvoorbeeld asperger of PDD-NOS. Recenter onderzoek leverde daar echter niet genoeg bewijs voor. Wat bleek: opmerkelijk veel mensen hadden heel veel kenmerken van de ene stoornis, maar ook iets van een andere. Daarom gebruiken we nu de term autismespectrumstoornis voor iedereen met een vorm van autisme.

ASS is een neurobiologische ontwikkelingsstoornis. Neurobiologie is de tak van de biologie die de werking van het zenuwstelsel bestudeert. Stoornissen op dit vlak worden in de loop van de ontwikkeling van een mens zichtbaar, vaak al op zeer jonge leeftijd. ASS wordt het best beschouwd als een grootschalige neurale netwerkstoornis, waarbij er zowel sprake is van onder- als overconnectiviteit (verbinding) tussen hersengebieden. Dat leidt tot een andere manier van informatieverwerking dan bij neurotypische personen. Het woord spectrum verwijst naar de verschillende verschijningsvormen en de verschillende graden van ernst die de stoornis kan aannemen (Roeyers, 2014). 

De kenmerken van ASS zoals beschreven in DSM-5 (2014) zijn aanhoudende beperkingen in de wederkerigheid in de omgang met anderen, het begrijpen van andermans nonverbale gedrag en het ontwikkelen, onderhouden en begrijpen van relaties. Daarnaast is er sprake van beperkte en herhalende gedragspatronen, interesses en/of activiteiten.

Taal

Er is op dit moment discussie rond hoe te verwijzen naar neurodivergente personen. Om de nadruk te leggen op de persoon zelf en hun unieke combinatie van kenmerken, ook los van autisme, wordt er nu vaak gesproken over ‘personen op het autismespectrum’ of ‘personen met autisme’. (Vivanti, 2020) Zegswijzen als ‘autistische personen’ en ‘autisten’ raken uit zwang, omdat het mensen zou reduceren tot hun diagnose, wat schadelijk kan zijn voor hoe personen met ASS gezien en benaderd worden. (Christiaens, 2022) Maar recent zijn er veranderingen gaande, omdat (een deel van) de autistische gemeenschap zelf deze taal ‘herclaimt’, en er kracht en emancipatie uithaalt. Om deze verschillende taalnoden te erkennen, zullen we in dit blog beide manieren gebruiken. 

* Neurodiversiteit betekent eenvoudigweg dat er verschillen zijn tussen de breinen van mensen en dus verschillende manieren van denken en leren. Mensen met een neurodivergent brein – dat wil zeggen, mensen met bijvoorbeeld ADHD, ASS, dyslexie of hoogbegaafdheid – hebben een brein dat anders werkt dan wij gewend zijn (neurotypisch).

Een verband?

Over de jaren heen stelden verschillende studies vast dat transgender of genderdiverse mensen meer kans op ASS blijken te vertonen dan cisgender personen. Er komen cijfers van 6 tot wel 26% naar voren van transgender personen met ASS, terwijl van de ‘algemene populatie’ maar 1% van de mensen zich op het autismespectrum bevindt. 

Er is nog geen wetenschappelijke consensus over de oorzaak van deze grote overlap. Wel zijn er verschillende hypotheses, zowel biologisch, psychologisch als sociaal. Voor uitgebreide informatie hierover verwijzen we je graag door naar deze scriptie (vanaf pag. 13). In het kort:

Het gevoel van ‘anders zijn’ dat autistische personen door hun ASS ervaren, kan ertoe leiden dat zij zich niet op hun gemak voelen bij leeftijdgenoten van hetzelfde geslacht. Die gevoelens zouden zich vervolgens kunnen ontwikkelen tot genderdysforie. 

Een andere theorie: mensen op het autismespectrum kunnen zich soms hyperfocussen op bepaalde interesses of hobby’s die cultureel gezien geassocieerd worden met het andere geslacht. Dat kan (wellicht soms onterecht) de indruk wekken dat er bij die persoon sprake is van genderdysforie. 

Vooral bij kinderen kan ASS ervoor zorgen dat er sprake is van een meer rigide idee van genderstereotypen. Als de eigen ervaring vervolgens niet aan die verwachtingen voldoet, kan ook dat leiden tot genderdysforie. Bijvoorbeeld als een meisje niet van jurken houdt en daardoor de conclusie trekt dat ze dan wel een jongen moet zijn. 

Theorieën over biologische factoren gaan er vanuit dat er een vrouwelijk en een mannelijk brein bestaat, en autisme zou samenhangen met een “extreem mannelijk brein”. 

Omgekeerd: genderdysforie zou ook invloed kunnen hebben op het ontwikkelen van ASS. Genderdysforie kan sociale moeilijkheden als pesten veroorzaken, waardoor sommige mensen wellicht ASS-karakteristieken ontwikkelen. Het is echter nog onduidelijk of ASS-achtige eigenschappen bij genderdysfore personen te wijten zijn aan genderdysforie zelf of een aparte diagnose ASS vereisen (Skagerberg et al., 2015).

Het valt op dat er een aanzienlijke vertegenwoordiging is van non-binaire personen met ASS. Een mogelijke verklaring: veel personen met autisme zijn door hun autisme als het ware al resistent voor sociale normen en conditionering (Rudolph et al., 2018). Daarom is het voor hen makkelijker om ook van de binaire, cisgender norm af te wijken (Walsh et al., 2018).

Minderheidsstress

Er heersen nog veel stigma’s over zowel neurodivergent als transgender persoon zijn. Deze vooroordelen kunnen bijdragen aan angstige en depressieve gevoelens van de zogenaamde ‘ASS-GD populatie’. (Murphy et al., 2020) Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat de diagnose ASS goede transzorg in de weg staat, omdat iemand vreest dat er bij de behandeling geen begrip zal zijn voor de symptomen van autisme. Ook zijn mensen soms bang, onder andere door bovenstaande theorieën, dat hulpverleners een trans of gender diverse identiteit niet serieus nemen omdat het gezien wordt als een uiting van ASS. (White et al., 2016) Als de gepaste zorg daardoor uitblijft, kan dat leiden tot meer genderdysforie. (Murphy et al., 2020)

Beperkte ondersteuning

Voor veel hulpverleners blijkt het lastig om mensen op het kruispunt van genderidentiteit en autisme te ondersteunen. Seksualiteit en gender is voor bijna elke (jong)volwassene op een bepaald punt in het leven een belangrijk thema, maar praten over seks en gender lijkt nog steeds een onzekerheid op te roepen bij hulpverleners in de ggz. Daardoor blijven er veel vragen en klachten liggen. De specialistische genderteams bieden begeleiding en zorg rondom de genderdysforie, maar wie daarvoor of daarna nog met vragen (over seksualiteit) blijft zitten, moet maar net geluk hebben wie die treft. Er bestaat inmiddels een eerste richtlijn rondom het werken met mensen met autisme én gendervragen, die wijst op het belang van hulpverleners die kennis hebben over zowel autisme als genderdiversiteit, maar het netwerk van deze hulpverleners is nog in ontwikkeling. Er is nu nog behoefte aan meer kennis, waarbij er wordt erkend dat de kennis en ervaring van ervaringsdeskundigen onmisbaar is. 

Elkaar ontmoeten

In België kunnen trans (en LGBTQIA+) personen met autisme terecht bij Aut & Out. Zij komen elke 1ste zaterdag van de maand samen in Antwerpen in een gezellige en rustige, prikkelarme ruimte. Elke 3de zaterdag van de maand houden ze een online babbel op onze Discord chat. 

Meer lezen

Heb je geen zin om in een studie te duiken, maar wil je wel meer weten? Lees verder op de website van Transgenderinfopunt.